Category: Uroloji lüğət

Skrinninq müəyyən patologiyaya aid olan xəstələri aşkar etmək üçün kütləvi müayinəyə deyilir.

Müayinə olunan şəxsdə xəstəliyə aid hansısa bir əlamət olmaya bilər. Skrinninq, gələcəkdə xəstəliyə çevrilə biləcək halları müəyyən etmək üçün aparılır. Beləliklə, xəstəliyin nəticəsini və ya ölüm hallarını aradan qaldırmaq və ya azaltmaq üçün daha erkən müdaxilə və müalicə imkanı əldə olunmağa çalışılır.

Məsələn, prostat vəzi xərçəngini erkən müəyyən etmək üçün skrinniq məqsədilə 50 yaşdan sonra kişilərə ildə bir dəfə PSA – Prostat Spesifik Antigen analizi vermələri tövsiyyə olunur.

Tomoqrafiya yunanca tomo (bölmək, ayırmaq) və qrafo (yazmaq) sözlərindən düzəldilib, obyektin daxili strukturunun qatlar şəklində təsvirinin əldə edilməsi deməkdir.

Tibbdə tomoqrafiya ilə, bir orqanın 1-2 cm qalınlıqda nazik dilimlərinin təsvirləri alınır. Bu metod öndən arxaya, ya da yuxarıdan aşağıya (vertikal və ya horizontal) həmin orqanın vizual olaraq qiymətləndirilməsinə imkan verir.

Kompüter Tomoqrafiya (KT), Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT), Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET-KT) və s. kimi müxtəlif texnologiyalardan istifadə olunur.

Hiperplaziya “artıqlıq” ifadə edən hiper və “formalaşma” mənasına gələn plasis sözlərindən yaranıb, toxuma və orqanların ölçüsünün böyüməsi deməkdir.

Hipertrofiyadan fərqi burada böyümə hüceyrələrin böyüklüyündə yox, sayındakı artış hesabına olur.

Hüceyrələrin çoxalmaları, bunu stimullaşdıran faktor nəticəsində yaranır və stimulun kəsilməsi ilə çoxalma da dayanır və geriləyir.

Onkomarker şiş hüceyrələri tərəfindən sintez olunan maddələrə deyilir. Onları qanda, sidikdə, nəcisdə, şiş toxumasında və digər toxumalarda təyin etmək olar.

Onkoloji xəstəliklərin diaqnostikasında, aşkarlanmasında, şişin növünün müəyyən edilməsində və müalicəsinin effektivliyinin təyin olunmasında onkomarkerlərdən istifadə olunur.

Onkomarkerlər kliniki əlamətlərlə və digər müayinələrlə birlikdə qiymətləndirilir.

Urologiyada ən çox isitfadə olunan onkomarkerlərdən biri prostat vəzi xərçənginə həssas PSA – Prostat Spekifik Antigen analizidir.

Karsinoma bədənin xarici və daxili səthini örtən epitel toxumada və ya vəz toxumasında yaranan hər hansı bədxassəli şiş, törəməyə verilən addır.

Yunanca karkinoma – yəni xora, xərçəng sözündən götürülüb.

Karsinomlar ətrafdakı toxuma və orqanlara nüfuz edə, limfa düyünlərinə və uzaqdakı orqanlara yayıla bilər.

Orqanizmdə xəstəliyin yayılmasının dərəcəsini müəyyən etmək mərhələləndirmə adlanır.

Onkologiyada mərhələləndirmə üçün TNM sistemini istifadə edirik.

TNM sistemində: T (tumor) şişin ölçüsü və ətraf toxumaya invaziyasını, N (nodes) regional limfa düyünlərində metastasların olub-olmadığı, M (metastas) başqa orqanlarda və ya toxumalarda metastasların mövcudluğunu qiymətləndirir.

Bədxassəli şişin hansı mərhələdə olması təyini müalicə taktikasını seçilməsində rol oynayır.

Kista, kist və ya sist. Yunanca kystis – yəni kisə sözündən götürülüb. Yaxındakı toxumadan fərqlənən, divarları olan, içi hava, maye və ya yarıqatı maddə ilə dolu patoloji boşluq.

Uroloji sistlər, əsasən, böyrəklərdə, sidik kisəsində və digər sidik yollarında əmələ gələn maye ilə dolu kisəciklərdir. Onlar adətən xoşxassəli olur, lakin bəzən ciddi problemlərə səbəb ola bilərlər.

Yunanca ektome (kəsmə, çıxartma, kənar etmə) sözündən götürülən ektomia cərrahi əməliyyatla orqan və toxumaların xaric edilməsi mənasına gəlir. Hədəf orqan adının sonuna əlavə edilərək istifadə olunur. Məsələn, nefrekektomia – böyrəyin əməliyyatla götürülməsi deməkdir.

Latınca adjuvāre sözündən götürülən adyuvant sözünün mənası “kömək etmək” deməkdir.

Xərçəng xəstəliyinin radikal müalicəsi zamanı cərrahi əməliyyatla şişin götürülməsindən sonra bir çox halda dəstəkləyici müalicə (adyuvant terapiya) təyin olunur.

Bu şüa terapiyası, kimyaterapiya, immunoterapiya, hormon terapiyası və s. ola bilər.

Adenoma vəzidə inkişaf edən xoşxassəli şişə deyilir.

Urologiyada adenoma termini adətən prostat adenomasını ifadə etmək üçün istifadə olunur. Bu, prostat vəzinin xoşxassəli böyüməsidir və əsasən yaşlı kişilərdə müşahidə edilir.

Prostat adenoması ciddi təhlükə yaratmasa da, sidiyə çıxmada problemlərə səbəb ola bilər.