Category: Uroloji lüğət

Onkoloji xəstəliklərdə tez-tez hansısa müalicə metodu ilə birlikdə “radikal” sözü də işlədilir: “Radikal şüa terapiyası”, “radikal nefrektomiya”, “radikal sistektomiya” və s.

“Radikal” sözünün buradaki mənası xəstəliyin tam olaraq aradan qaldırılmasıdır.

Bu o deməkdir ki, xəstəlik bir orqandadır və əməliyyatla və ya şüa terapiyası ilə, ya da başqa bir müalicə üsulu ilə onu tam aradan qaldırmaq olar.

Radikal müalicədən fərqli olaraq “palliativ” müalicədə isə, məqsəd xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və ömrünü uzatmaq olur.

Hansısa bir istehsalçı tərəfindən araşdırılaraq kəşf olunan, patentləşdirilən, özünəməxsus adla satışa çıxarılan dərmanlara “orijinal dərman” deyilir. Patent bu dərmanın bir müddət yalnız həmin şirkət tərəfindən istehsalına və satışına imkan verir.
Patent müddəti başa çatdıqdan sonra orijinal dərmanla eyni tərkibdə analoq dərmanlar başqa istehsalçılar tərəfindən istehsal olunub, satışa çıxarıla bilir. Bu analoqlara isə, “generik dərmanlar” deyilir.
Generik dərmanın orijinal dərmanla eyni təsiri göstərməsi gözlənilir.

“Qidalanmanın olmaması” mənasına gələn atrophia sözündən götürülən atrofiya termini orqanizmin, orqanın, toxumanın və ya hüceyrənin funksiyasının zəifləməsi ilə gedən həcminin və çəkisinin azalması, kiçilməsi deməkdir.

Atrofiyalar hüceyrə sayısının azalmasına, hüceyrə həcmlərinin kiçilməsinə və ya hər ikisinə bağlı ola bilər.

Latınca “içəri, daxilə girirəm”, “təcavüz” kimi mənalara gələn invadere sözündən yaranmış invaziya sözü tibbi termin olaraq bir neçə sahədə istifadə olunur.

Bədxassəli şiş xəstəliyində invaziya termini xərçəng hüceyrələrinin qonşu toxumalara sirayət etməsi mənasına gəlir.

Bu xərçəng xəstəliyinin ilk mərhələsi hesab olunur və xərçəng hüceyrələrinin uzaqdakı orqanlara yayılması mənasına gələn metastasdan fərqlənir.

Skrinninq müəyyən patologiyaya aid olan xəstələri aşkar etmək üçün kütləvi müayinəyə deyilir.

Müayinə olunan şəxsdə xəstəliyə aid hansısa bir əlamət olmaya bilər. Skrinninq, gələcəkdə xəstəliyə çevrilə biləcək halları müəyyən etmək üçün aparılır. Beləliklə, xəstəliyin nəticəsini və ya ölüm hallarını aradan qaldırmaq və ya azaltmaq üçün daha erkən müdaxilə və müalicə imkanı əldə olunmağa çalışılır.

Məsələn, prostat vəzi xərçəngini erkən müəyyən etmək üçün skrinniq məqsədilə 50 yaşdan sonra kişilərə ildə bir dəfə PSA – Prostat Spesifik Antigen analizi vermələri tövsiyyə olunur.

Tomoqrafiya yunanca tomo (bölmək, ayırmaq) və qrafo (yazmaq) sözlərindən düzəldilib, obyektin daxili strukturunun qatlar şəklində təsvirinin əldə edilməsi deməkdir.

Tibbdə tomoqrafiya ilə, bir orqanın 1-2 cm qalınlıqda nazik dilimlərinin təsvirləri alınır. Bu metod öndən arxaya, ya da yuxarıdan aşağıya (vertikal və ya horizontal) həmin orqanın vizual olaraq qiymətləndirilməsinə imkan verir.

Kompüter Tomoqrafiya (KT), Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT), Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET-KT) və s. kimi müxtəlif texnologiyalardan istifadə olunur.

Hiperplaziya “artıqlıq” ifadə edən hiper və “formalaşma” mənasına gələn plasis sözlərindən yaranıb, toxuma və orqanların ölçüsünün böyüməsi deməkdir.

Hipertrofiyadan fərqi burada böyümə hüceyrələrin böyüklüyündə yox, sayındakı artış hesabına olur.

Hüceyrələrin çoxalmaları, bunu stimullaşdıran faktor nəticəsində yaranır və stimulun kəsilməsi ilə çoxalma da dayanır və geriləyir.

Onkomarker şiş hüceyrələri tərəfindən sintez olunan maddələrə deyilir. Onları qanda, sidikdə, nəcisdə, şiş toxumasında və digər toxumalarda təyin etmək olar.

Onkoloji xəstəliklərin diaqnostikasında, aşkarlanmasında, şişin növünün müəyyən edilməsində və müalicəsinin effektivliyinin təyin olunmasında onkomarkerlərdən istifadə olunur.

Onkomarkerlər kliniki əlamətlərlə və digər müayinələrlə birlikdə qiymətləndirilir.

Urologiyada ən çox isitfadə olunan onkomarkerlərdən biri prostat vəzi xərçənginə həssas PSA – Prostat Spekifik Antigen analizidir.

Karsinoma bədənin xarici və daxili səthini örtən epitel toxumada və ya vəz toxumasında yaranan hər hansı bədxassəli şiş, törəməyə verilən addır.

Yunanca karkinoma – yəni xora, xərçəng sözündən götürülüb.

Karsinomlar ətrafdakı toxuma və orqanlara nüfuz edə, limfa düyünlərinə və uzaqdakı orqanlara yayıla bilər.

Orqanizmdə xəstəliyin yayılmasının dərəcəsini müəyyən etmək mərhələləndirmə adlanır.

Onkologiyada mərhələləndirmə üçün TNM sistemini istifadə edirik.

TNM sistemində: T (tumor) şişin ölçüsü və ətraf toxumaya invaziyasını, N (nodes) regional limfa düyünlərində metastasların olub-olmadığı, M (metastas) başqa orqanlarda və ya toxumalarda metastasların mövcudluğunu qiymətləndirir.

Bədxassəli şişin hansı mərhələdə olması təyini müalicə taktikasını seçilməsində rol oynayır.