Son zamanlarda, əsasən də cavan xəstələrdə belə bir halla rastlaşırıq ki, xəstə deyir:
“Həkim, məndə müəyyən simptomlar oldu və mən ChatGPT ilə söhbət etdim və orada mənə müəyyən tövsiyyələr oldu və mən elədim o tövsiyyələri, amma hansısa bir effekti ala bilmədim.”
Skrinninq müəyyən patologiyaya aid olan xəstələri aşkar etmək üçün kütləvi müayinəyə deyilir.
Müayinə olunan şəxsdə xəstəliyə aid hansısa bir əlamət olmaya bilər. Skrinninq, gələcəkdə xəstəliyə çevrilə biləcək halları müəyyən etmək üçün aparılır. Beləliklə, xəstəliyin nəticəsini və ya ölüm hallarını aradan qaldırmaq və ya azaltmaq üçün daha erkən müdaxilə və müalicə imkanı əldə olunmağa çalışılır.
Məsələn, prostat vəzi xərçəngini erkən müəyyən etmək üçün skrinniq məqsədilə 50 yaşdan sonra kişilərə ildə bir dəfə PSA – Prostat Spesifik Antigen analizi vermələri tövsiyyə olunur.
Xəstəyə hansısa bir əməliyyat məsləhət görülür və bir qrup xəstələr var ki, sual qarşısında qalır: “Mənə bu əməliyyət həqiqətən lazımdır, yoxsa lazım deyil?” Yəni, bu diaqnoz düzgün qoyulub, yoxsa yox?
“Onlayn konsultasiya” – yəni ki, “həkimin onlayn baxışı” üsulundan bəhs etmək istərdim.
Son bir neçə ildə, əsasən də pandemiyadan sonra bu onlayn həkim baxışı bizim işimizə inteqrasiya olunub və bu xəstələr tərəfindən dəistifadə olunur. Amma burada bəzi məqamları qeyd etmək istərdim.
DAVAMITomoqrafiya yunanca tomo (bölmək, ayırmaq) və qrafo (yazmaq) sözlərindən düzəldilib, obyektin daxili strukturunun qatlar şəklində təsvirinin əldə edilməsi deməkdir.
Tibbdə tomoqrafiya ilə, bir orqanın 1-2 cm qalınlıqda nazik dilimlərinin təsvirləri alınır. Bu metod öndən arxaya, ya da yuxarıdan aşağıya (vertikal və ya horizontal) həmin orqanın vizual olaraq qiymətləndirilməsinə imkan verir.
Kompüter Tomoqrafiya (KT), Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT), Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET-KT) və s. kimi müxtəlif texnologiyalardan istifadə olunur.
Böyrək ağrısını o nahiyədə olan başqa ağrılardan necə fərqləndirmək olar?
Xəstə belə bir şikayətlə gəlir, məsəl üçün,
“Həkim, məndə beldə ağrı var. Bu 100% böyrəkdir.”
Həkimin, ağlına gələn 2-3 dənə diaqnoz var, hansı ki, həmin o ağrıları verə bilər.
DAVAMIXəstələr mənə suallar verir ki,
“Həkim, mənim böyrəyimdə, tutalım hansısa bir 9 mm-lik, 1 sm-lik daş var. Bunu əritmək mümkündürmü? Bu düşə bilərmi?”
Ən birinci sual bu olur.
Ya məsəl üçün tutaq ki, xəstə hansısa bir həkimdə USM elətdirib. USM yazıb: “9 mm”.
2-3 aydan sonra gedib başqa həkimdə USM elədirib. O yazıb: “6 mm”.
Yəni bu xəstədə bir az aldadıcı məsələlər yaradır. Xəstə elə bilir ki, onun daşı əriyib düşür yavaş-yavaş. Bəlkə də elə ola bilər.
Bu suallardan danışmaq istərdim.
DAVAMIHiperplaziya “artıqlıq” ifadə edən hiper və “formalaşma” mənasına gələn plasis sözlərindən yaranıb, toxuma və orqanların ölçüsünün böyüməsi deməkdir.
Hipertrofiyadan fərqi burada böyümə hüceyrələrin böyüklüyündə yox, sayındakı artış hesabına olur.
Hüceyrələrin çoxalmaları, bunu stimullaşdıran faktor nəticəsində yaranır və stimulun kəsilməsi ilə çoxalma da dayanır və geriləyir.
Onkomarker şiş hüceyrələri tərəfindən sintez olunan maddələrə deyilir. Onları qanda, sidikdə, nəcisdə, şiş toxumasında və digər toxumalarda təyin etmək olar.
Onkoloji xəstəliklərin diaqnostikasında, aşkarlanmasında, şişin növünün müəyyən edilməsində və müalicəsinin effektivliyinin təyin olunmasında onkomarkerlərdən istifadə olunur.
Onkomarkerlər kliniki əlamətlərlə və digər müayinələrlə birlikdə qiymətləndirilir.
Urologiyada ən çox isitfadə olunan onkomarkerlərdən biri prostat vəzi xərçənginə həssas PSA – Prostat Spekifik Antigen analizidir.
Karsinoma bədənin xarici və daxili səthini örtən epitel toxumada və ya vəz toxumasında yaranan hər hansı bədxassəli şiş, törəməyə verilən addır.
Yunanca karkinoma – yəni xora, xərçəng sözündən götürülüb.
Karsinomlar ətrafdakı toxuma və orqanlara nüfuz edə, limfa düyünlərinə və uzaqdakı orqanlara yayıla bilər.
